Etnocentrisme: een muur tegen wederzijdsbegrip
BY: W. Shadid, 15-05-2011
De term etnocentrisme is door de Amerikaanse wetenschapper Sumner omstreeks 1900 geïntroduceerd en had in eerste instantie betrekking op de manier waarop koloniale mogendheden hun kolonialisme en koloniale praktijken rechtvaardigen.
De term is opgebouwd uit de Griekse woorden ‘etnos’ en ‘centon’. ‘Etnos’ betekent volk of etnische groep en ‘centron’ betekent de gericht op, of focussen op. Etnocentrisme betekent letterlijk de gerichtheid op de eigen cultuur, het eigen volk of etnische groep.
Etnocentrisme dat aanvankelijk als een wetenschappelijke term werd geïntroduceerd wordt tegenwoordig algemeen gebruikt. Het betekent grofweg de geneigdheid om andere groepen en hun culturen hoofdzakelijk vanuit de eigen cultuur te bekijken.
Maar etnocentrisme is meer dan het beoordelen van anderen met behulp van de eigen cultuur. Want de mens is een product van de eigen cultuur en kan dus niet anders dan de wereld te zien via de eigen culturele bril.
Etnocentrisme impliceert daarom ook het hebben van een waardeoordeel over andere culturen waarbij de eigen cultuur en etnische groep als superieur en de andere groepen en hun culturen als inferieur worden beschouwd, met alle gevolgen van dien. Zo’n geneigdheid komt het sterkst voor in religieuze systemen en bij conservatief gelovigen.
Sommigen zien etnocentrisme als een specifiek verschijnsel en zoeken haar oorzaken met name in de persoonlijkheid van mensen die het gevolg zou kunnen zijn van bijvoorbeeld een autoritaire opvoeding. Anderen vinden etnocentrisme een universeel verschijnsel. Met andere woorden, etnocentrisme is eigen aan de mens en tot op zekere hoogte onvermijdelijk. Mensen verschillen alleen in de mate van hun etnocentrisme. Geheel niet etnocentrisch zijn, is niet mogelijk.
Etnocentrisme bemoeilijkt niet alleen het slagen van interculturele ontmoetingen en hulpverlening, maar is ook gevaarlijk en kan leiden tot vooroordelen, discriminatie en uitsluiting. Daarmee rekening houden is een ‘must’ in iedere interculturele ontmoeting. Bewust worden van etnocentrische uitgangspunten en houdingen behoort daarom tot de interculturele competenties die een hulpverlener eigen kan maken door middel van training en het liefts tijdens de beroepsopleiding.